TORKUN TARİHSEL SÜRECİ VE FİZİK KURALLARI – NAFİ ÇAĞLAR



SÖZCÜK OLARAK TORKUN TARİHİ SÜRECİ ;
tork
isim, İngilizce torque
Motorlu araçlarda üretilen gücün tekerleklerden yere aktarılmasını sağlayan dönme kuvveti.
Türk adının bilim çevrelerince kabul edilen ilk kullanımı MS 1. yüzyılda Pomponius Mela ve Plinius adlı Romalı tarihçilerce kaydedilmiştir. Azak’ın doğusunda yaşayan insanlar Turcae/Tyrcae adı ile kayda geçmiştir. (Kaynak; tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk_(etimoloji)) Okunuşu ; Torka / Tirko
Uygur Kaynakları: Türkçe “güç, kuvvet, kudret” anlamına gelen ’’Türk’’ kelimesi “erk” kelimesiyle birlikte eş anlamlı kavram olarak kullanılmıştır. ( Kaynak ; tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk_(etimoloji) )
İran Türkleri[1][2][3] (Farsça: ترکهای ایران Torkha-ye İran), İran’da yaşayan Türk halkları. Başta İran Azerileri olmak üzere Türkmenler, Kaşkaylar, Horasan Türkleri, Halaçlar, Sungurlar, Ebiverdiler, Kazaklar ve Özbekler gibi Türk dilli halklar İran’ın belirli bölgelerinde yaşamaktadırlar.(tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0ran_T%C3%BCrkleri)
Bugün İran’da popüler konuşmada Torki sözü Türkî (Turkic) ve Türk (Turkish) kelimelerinin her ikisine işaret eder.[5] İran’da Azeriler en büyük Türk dilli gruptur ve Farsçadaki İran Türkleri (ترکهای ایران) adı öncelikle İran Azerileri için kullanılmaktadır.[6] Tebriz, İran Türklüğünün siyasi ve kültürel merkezidir.
Türkmen Sahra bölgesinde yaşayan Türkmenler, İran’da “Türklüklerini” en fazla koruyan toplum olarak bilinmektedirler. ( Kaynak ; tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0ran_T%C3%BCrkleri )

DÖNDÜRME GÜCÜ OLARAK TORKUN SÜRECİ ;
İran Coğrafyasında yaşayan Persler ile daha doğularında yani Türkistan’da yaşayan Türkler arasında sürekli savaşlar olurmuş. Persler bazen, batılarında yani Anadolu topraklarında yaşayan Turqui Hanlığı ile de savaşmışlardır. Her iki tarafta birbirlerinden esirler alırlarmış. Persler Türkler’den aldıkları esirlerin bir kısmını Mısır’da Kahire köle pazarında satarlarmış. O bölgeler o yıllarda daha çok Büyük Roma ‘ya bağlı olduklarından, Türk köleleri daha çok onlar satın alırlarmış. Bu köleleri daha çok kürek mahkumu olarak kullanırlarmış. Gemilerin rotası genellikle Roma ve Konstantinopolis (1934 sonrasında İstanbul) olurmuş. Romalılar zamanla Türk kürekçilerin ağırlıkta olduğu gemilerin daha iyi ilerlediğini fark etmişler. Böylece aynı gemileri daha az Türk köleyle ilerletmeyi keşfetmişler. Bu durumda gücü tarif ederken Torki sözcüğünü kullanmışlar. Bu sözcük zamanla Tork olmuştur. Kürekler çift taraflı kaldıraç esasına göre çalıştıkları için kuvvetin döndürme etkisi söz konusudur. Küreğin yaklaşık ortalama kısmı, gemilerin veya teknelerin kenarına dayanır. Dayandığı bu yeri sabit nokta kabul edersek, kölenin eline kadar olan uzaklık ile kölenin kuvvetini çarparsak buna tork denir. Kaldıracın yani küreğin öbür yanda ise, sabit noktanın küreğin sudaki ucuna kadar uzaklık ile suyun karşı koyma kuvveti çarpılırsa,o tarafın torku oluşur. İsnanın torku suyun torkundan büyük olunca gemi veya kayık ilerler. Bu gelişmelerin devamı olarak, kuvvetin döndürme etkisi zamanla Fizik bilimine “Tork” olarak girmiştir. Fizik konularından bir başlık haline gelmiştir. Tork sözcüğü Hint – Avrupa Dil gurubunda hem Hint (Farsça) hem Avrupa kollarında aynı kök ile yani Tork olarak kullanılmaktadır. Torki, Torka, Turka, Turki, Törki vb. sözcüklerinin tamamı Türk’ü ifade etmektedir. Türk ; Avurap’da güçlü, kuvvetli anlamında kullanılmaktadır. Bu nedenle kuvvetin döndürme etkisi de gücü ifade edercesine Tork anlamında kullanılmış olmalıdır.

TORKUN TANIMI VE DENKLEMİ ;
Tork, kuvvet momenti ya da dönme momenti, bir cismin bir eksen etrafındaki dönme, bükülme veya burulma eğilimini dönme ekseni merkezine indirgeyerek ölçen fiziksel büyüklüktür. Torkun büyüklüğü moment kolu uzunluğuna, uygulanan kuvvete ve moment kolu ile kuvvet vektörü arasındaki açıya bağlıdır. (tr.wikipedia.org/wiki/Tork)
Sembolik olarak;
Vektörel ifadesi ile gösterilir. Aşağıdaki ifade ise tork yönünden bağımsız olarak tork büyüklüğünü elde etmek için kullanılır.
T: Tork vektörü ve torkun büyüklüğü
r: Yer değiştirme vektörü (kuvvetin uygulandığı noktadan torkun ölçüldüğü noktaya çizilen vektör)
F: Kuvvet vektörü
X: Çapraz çarpımı
θ: Teta kuvvet vektörü ile moment kolu arasındaki açı
Uluslararası Birimler Sistemi’nde tork ölçü birimi Newton metredir. (N.m).

NAFİ ÇAĞLAR
Uzman Fizik Öğretmeni
10 Nisan 2015 / İstanbul